Szapiro Jakub (1897–1941), esperantysta.
Ur. 29 X w Białymstoku, był synem Arona i Marii z Troppów, wnuczki Osipa Troppa, dyrektora białostockiej elektrowni miejskiej i właściciela tartaku, siostry Mojsieja, w l. międzywojennych naczelnego inżyniera Białegostoku. Miał siostrę Betty, zamężną Raszkin.
S. w r. 1911 opanował język esperanto. Po przeprowadzce z rodziną ok. r. 1912 do Łodzi uczęszczał tam do gimnazjum i nawiązał kontakt z Pol. Tow. Esperanckim (Pola Esperanto-Societo). Ze znajomości esperanto zdał egzamin przed komisją, której przewodniczył Ludwik Zamenhof. W l. 1912–17 publikował humorystyczne felietony i redagował dział esperancki w „Gazecie Łódzkiej”. Tłumaczył na esperanto z jidysz oraz języka rosyjskiego, m.in. utwór L. Tołstoja „Słowa myślicieli o dumie” (pt. „Pensoj de saguloj pri fiereco”, „Germana Esperanta Gazeto” 1912 nr 39/40). W czasie pierwszej wojny światowej napisał broszurę pacyfistyczną pt. La mondmilito kaj Esperanto (Wojna światowa i esperanto), opublikowaną w tłumaczeniu rosyjskim przez G. Dawidowa (Saratów 1915). Od przełomu l. 1917 i 1918 mieszkał ponownie z rodziną w Białymstoku i po zakończeniu wojny pracował tam w szkole handlowej Samuela Ginzburga. Od r. 1918 należał do Światowego Związku Esperantystów (Universala Esperanto-Asocio, UEA) i był jego delegatem w regionie białostockim, a od r. 1928 w Polsce. Także w r. 1918 został członkiem Międzynarodowej Unii Esperantystów-Stenografów (Internacia Esperanto-Unuigo de Stenografiistoj) oraz Tow. Literackiego Esperantystów (Literatura-Esperanto Asocio). Pisywał o tematyce esperanckiej w polskim „Dzienniku Białostockim” i jidyszowym „Dos Naje Łebn”. Jako korespondent z Białegostoku i Podlasia publikował w pismach esperanckich w Polsce („Esperantista VoÎo”, Kr.) i za granicą, m.in. w „The Esperanto Monthly” (Londyn), „Germana Esperantisto” (Berlin), „La Revuo” (Paryż), „Progreso” (Haga), „Esperanto Triumfonta” (Kolonia). Był też stałym korespondentem krakowskiego „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”. Jako sekretarz białostockiej Rady Miasta doprowadził do przemianowania 11 VII 1919 ul. Zielonej na ul. Zamenhofa. Po utworzeniu w Białymstoku 30 VII 1920, podczas wojny polsko-sowieckiej, Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski założył z Antonim Lubkiewiczem i Józefem Ujejskim jego organ „Wiadomości Białostockiego Powiatowego Komitetu Wojenno-Rewolucyjnego”.
Od r. 1922 uczestniczył S. w corocznych kongresach światowego ruchu esperanckiego; sprawozdania z nich zamieszczał w warszawskim czasopiśmie „Pola Esperantisto”. Z ramienia UEA wszedł 17 VII t.r. do Zarządu Białostockiego Tow. «Zamenhof» (od r. 1924 Białostockie Tow. Esperantystów im. Ludwika Zamenhofa, Zamenhofa EsperantoSocieto); w l. 1924–39 pełnił funkcję przewodniczącego Towarzystwa. Założył w Białymstoku małe wydawnictwo esperanckie i w serii „Esperanto-Librotrezoro. Kolekto da legindaj, zorge elektitaj nur originalaj Esperantaj Literaturajoj” (Esperancka Książnica. Zbiór poczytnych, odpowiednio wybranych tylko oryginalnych dzieł w języku esperanto) opublikował, m.in. własnym nakładem, książkę Babiladoj de bonhumora Zamenhofano (Gawędy wesołego esperantysty) (Białystok 1922, 1924, Czeladź–Świdnik 2009, z posłowiem Tomasza Chmielika). Opracował również podręcznik w jidysz Szlissel Esperanto (Klucz do esperanta) (Białystok 1922). Nakładem czasopisma „Esperanto Triumfonta” ogłosił Gvidilo tra Bialystok, la naskurbo de la Majstro (Przewodnik po Białymstoku, mieście narodzin Mistrza [Zamenhofa]) (Köln 1923, 1931). Przetłumaczył na esperanto opowiadanie Jerzego Żuławskiego „Sprzedana miłość” pt. „La vendita amo” („Literatura Mondo” 1928 nr 2). Redagował i wydawał „Oficiala Bulteno” (Oficjalny Biuletyn). Po XIX Światowym Kongresie Esperantystów w Gdańsku (28 VII – 4 VIII 1927) zorganizował pokongresowe spotkanie kilkuset esperantystów z całego świata w Białymstoku (7 VIII t.r.); z jego inicjatywy umieszczono wtedy tablicę pamiątkową na domu rodzinnym Zamenhofa. W dn. 26 i 27 X 1929 zorganizował pierwszy Zjazd Esperantystów Woj. Białostockiego. W trakcie drugiego spotkania pokongresowego w Białymstoku w sierpniu 1931 (po XXIII Światowym Kongresie Esperantystów w Krakowie) położono z inicjatywy S-y kamień węgielny pod pomnik Zamenhofa (niezrealizowany). Za esej Lingvaj principoj de Esperanto de D-ro Zamenhof (Zasady języka esperanto doktora Zamenhofa) został w r. 1931 wyróżniony w międzynarodowym konkursie literackim „Floraj Ludoj” w Katalonii.
Jako znawca historii Białegostoku wszedł S. do kierowanego przez Henryka Mościckiego komitetu redakcyjnego monografii zbiorowej „Białystok” (Białystok 1933). Po śmierci Józefa Piłsudskiego opublikował artykuł Z pobytu Marszałka w woj. białostockim („Drogowskazy” 1935 nr 31, 33). Prowadził kursy esperanto m.in. w Białymstoku, Łodzi, Warszawie i Krakowie oraz Norymberdze, Dreźnie, Wiedniu, Antwerpii i Budapeszcie. Był przewodniczącym Związku Dziennikarzy w Białymstoku. W r. 1936 obchodził jubileusz 25-lecia działalności esperanckiej; w Białymstoku powołano wtedy Komitet Honorowy, a w „Pola Esperantisto” (nr 5) opublikowano cykl poświęconych mu artykułów. Po XXIX Światowym Kongresie Esperantystów w Warszawie odbyło się 11 VIII 1937 w Białymstoku trzecie spotkanie pokongresowe zainicjowane przez S-ę w imieniu prezydenta miasta Seweryna Nowakowskiego.
We wrześniu 1939, po wkroczeniu wojsk niemieckich do Białegostoku, S. z rodziną został wysiedlony z domu przy ul. Lipowej 33 i zamieszkał przy ul. Nowy Świat 10; zgromadzone przez niego zbiory po Zamenhofie uległy zniszczeniu. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej został 12 VII 1941 rozstrzelany przez Niemców w zbiorowej egzekucji Żydów na pl. Pietrasze pod Białymstokiem.
W małżeństwie z Ewą, plastyczką, miał S. dwóch synów: Artura, który wraz z matką zginął w r. 1943 w białostockim getcie, oraz nieznanego z imienia pogrobowca, zmarłego w niemowlęctwie.
W r. 1991 na domu przy ul. Lipowej 33 w Białymstoku umieszczono tablicę pamiątkową poświęconą S-rze (w r. 2009 została zastąpiona tablicą w językach polskim i jidysz). Przy ul. Zielonej 6 znajduje się mural z podobizną S-y i jego przyjaciela, Abrahama Zbara.
Banet-Fornalowa Z., Historio de Esperanto-movado en Bjalistoko, L. 1991; taż, La Pereintoj in memoriam (Pamięci tych, co zginęli), Czeladź 2003; Lejzerowicz I., Al Jakobo Sapiro, „Pola Esperantisto” 1936 nr 5; Romaniuk Z., Wiśniewski T., Zaczęło się na Zielonej. O Ludwiku Zamenhofie, jego rodzinie i początkach esperanta. Cio komencigis ce la Verda. Pri Ludoviko Zamenhof, lia familio kaj la komenco de Esperanto, Ł. 2009; Sokół Z., Czasopiśmiennictwo białostockie w latach 1919–1939, w: Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, Białystok 1968 I; Wiśniewski T., Jakub Szapiro – wybitny esperantysta białostocki w okresie międzywojennym „Białostocczyzna” 1989 nr 2; tenże, Ludwik Zamenhof, Białystok 1987 s. 44–9; – Raszkin-Nowak F., Moja gwiazda, Białystok 2008 s. 19–20; Zawada J., Adreslibro de Pollandaj Esperantistoj, W. 1931 s. 10, 15, 48, 54, 62–7; – „Drogowskazy” 1936 nr 5; „Dzien. Białostocki” 1935 nr 226; „Kur. Podlaski” 1987 nr 162; „Literatura Mondo” 1924 s. 156; „Pola Esperantisto” 1936 nr 5, 8–9, 10.
Tomasz Chmielik